Elektropnomatik devre tasarımı

ELEKTROPNOMATİK DEVRE TASARIMI YAPMAK

2.1. Elektropnomatik Devre Eleman Sembolleri ve Mantığı

2.1.1. Kumanda Sembolleri

Kumanda şekilleri için devre elemanları sembolleri (1)

Çekerek kumanda edilen düğmeli anahtar

Döndürülerek kumanda edilen anahtar

Kumanda sembolleri (elle kumanda)

Mekanik kumandalı normalde açık kontak

<

Kumanda sembolleri (mekanik kumanda)

2.1.2. Elektrikli Anahtarlama Sembolleri

Tutmalı anahtar (normaldeaç ık) Tutmalı anahtar (normalde kapalı)

Mekanik

Tutmalı

bağlı

değiştirmeli

kontaklar

2.1.3. Röle Bobini ve Kontaklar İçin Semboller

Kumanda almış nomalde açık kontak

Üç normalde açık bir normalde Açma gecikmekli röle kapalı kontaklı Röle

Kapama gecikmeli röle

2.1.4. Elektrik Bağlantı Sembolleri

Normalde açık Normalde kapalı Değiştirici

Kontak takımı

2.1.5. Elektrik Güç Kaynağı Sembolleri

Doğru akım

 Altenatif akım

Besleme kaynağı batarya (akü)

 Transformatör

2.2. Elektropnomatik Kumanda Bilgisi

Elektropnomatik devre şemaları, pnomatik devre şemaları(güç ünitesi) ve elektrik kumanda devre şemaları olmak üzere iki kısımdan oluşur.

Elektropnomatik kumanda sistemini oluşturan elemanlar, pnomatik devre şemalarında olduğu gibi elektrik devre şemalarında da gösterilir. Bu şemalar, geçerli standartlara göre tanımlanmalıdır. Elektropnomatik kumanda sisteminin tasarım ve kurma aşamalarında aşağıda ifade edilmiş olan işlemler gerçekleştirilir:

• Teknolojik şema çizilir.
• Yol-adım diyagramı oluşturulur.
• Pnomatik devre şeması çizilir.
• Elektrik kumanda şeması çizilir.

2.2.1. Teknolojik Şema

Kumanda edilen sistem ile kumanda sistemi arasındaki bağıntıyı gösterir. Kontrol sisteminin anlaşılabilir olmasına yardımcı olur.

Şekil 2.1

2.2.2. Yol-Adım Diagramları

Yol-adım diagramları, silindir veya silindirlerin hangi şartlar altında ne zaman ve hangi işaret elemanları (sınır anahtarları vb.) tarafından uyarılarak durum aldıklarını belirtirler. Diyagramda;

• Yatay eksen adımları gösterir. Düşey eksende ise çalışma elemanları( silindirler) ve sahip oldukları durum (içeride veya dışarıda) ifade edilir.
• Silindirlerin ileri ve geri hareketleri bir adım olarak kabul edilir ve bu, eğik çizgilerle gösterilir. Hareket çizgileri kalın çizgi ile çizilir.
• Diyagramda iş elemanlarının (silindirlerin) çalışması adıma bağımlı olarak gösterilir. Eğer kumanda sisteminde birden fazla iş elemanı (silindir) varsa bunların adımlara göre hareket şekilleri alt alta gösterilir.
• Silindirlerin dışa hareketi artı (+) ve içe hareketi ise eksi (-) ile ifade edilir.
• Yol adım diyagramlarında adımlar arasındaki mesafe eşit olmalıdır. Bu mesafelerin belirlenmesinde zaman göz önüne alınmaz.

Şekil 2.2’de iki silindirin çalıştırılmasına ait örnek verilmiştir. Örneği verilen adımlar ışığında irdeleyiniz.

2.2.3. Pnomatik Devre Şeması

Pnomatik devrelerin standart sembollerle çizilmiş hâline pnomatik devre şeması adı verilir. Pnomatik devre şemalarında hava akışı, aşağıdan yukarıya doğrudur. Devre elemanları, bu sıraya göre yerleştirilmiştir. Devre çizimi yapılacakken aşağıdaki noktalara dikkat edilmelidir:

• Devre şeması çiziminde standart semboller kullanılmalıdır.
• Basınç hatları sürekli çizgi ile gösterilmelidir.
• Devre çiziminde elemanların büyüklüğü ve konumu dikkate alınmaz.
• Silindirler, çalışma durumuna bakılmaksızın daima yatay ve sağa dönük olarak çizilmelidir.
• Aynı tür elemanlar devre çizimlerinde aynı sırada olmalıdır.
• Pnomatik silindir ve pnomatik motor gibi alıcılar 1.0, 2.0, 3.0…. şeklinde numaralandırılır. Ana kumanda valfleri, kumanda ettikleri elemana göre 1.1, 2.1, 3.1 şeklinde numaralandırılır.
• Ana kumanda valfleri ile alıcılar arasındaki elemanlar şayet ileri gitmede etkili ise silindir numarasından sonra gelen çift rakamla 1.02, 2.02, 3.02 gibi numaralandırılır. Silindirleri geri getirmede etkili iseler silindir numarasından sonra tek rakamla 1.01, 2.01, 3.01 gibi numaralandırılır.
• Kesişen hatlar

, birleşen hatlar

ile belirtilmelidir.

Şekil 2.3

2.4. Pnomatik Devre Çizimlerinde Elemanların Numaralandırılması

Pnomatik devre şemalarında elemanlar iki şekilde tanımlanır:

• Rakamlarla tanımlama
• Harflerle tanımlama

2.4.1. Rakamlarla Tanımlama

Pnomatik devre şemasında:

• Çalışma elemanları(silidirler, motorlar) :1.0, 2.0, 3.0, vb.
• Son kumanda elemanları(selenoid valfler):1.1, 2.1, 3.1 vb.
• Silindir pistonu ileri hareketine etki eden elemanlar: .2, .4 vb.
• Silindir pistonu geri hareketine etki eden elemanlar: .3, .5 vb.
• Enerji sağlayan elemanlar(şartlandırıcı birim): 0.

2.4.2. Harflerle Tanımlama

• Çalışma elemanları(silindirler, motorlar) :A, B, C, vb.
• Son kumanda elemanları(selenoid valfler): 1.1, 2.1, 3.1, vb.
• Silindir pistonu ileri hareketine etki eden elemanlar:a1, b1, c1 vb.
• Silindir pistonu geri hareketine etki eden elemanlar:a0, b0, c0 vb.

2.5. Elektrik Kumanda Devre Şeması Çizimi

2.5.1. Kumanda Devre Şeması Çizimi

Elektrik enerjisinini, pnomatik ve mekanik enerjiye dönüştürülmesi ya da pnomatik sinyalleri elektrik sinyallerine dönüştürmede etkili olan elemanları bir bütün olarak gösteren; bu elemanların birbirleriyle olan çalışma ilişkilerini anlatan elektrik-elektronik standart sembollerin kullanıldığı devre çizimlerine verilen addır.

Elektrik devre şeması çiziminde dikkat edilecek hususlar:

• İşaret akışı, yukarıdan aşağıya doğrudur.
• Devre şeması çizimlerinde elektrik ve elektronik standart semboller kullanılır.
• Enerji hatları yataydır.
• Bağlantılar bu hatlardan dikey olarak yapılmalıdır.
• Devre elemanları, soldan sağa doğru devreye giriş sırasına göre sıralanır. Numaralama işlemi debu sıraya göre yapılır.
• Devre şeması çizimlerinde aynı tür elemanlar aynı sırada çizilmelidir.
• Elemanların devre içindeki konumu ve büyüklüğü çizim esnasında göz önünde bulundurulmaz.
• Devre elemanları, normal konumlarında çizilir.

2.5.2. Elektrik Devre Şemalarının Numaralandırılması Kuralları

• Start, stop düğmeleri S1, S2 şeklinde numaralandırılır.
• Röle ya da kontaktörler K1, K2, K3 şeklinde numaralandırılır. Bu elemanlara ait kontaklar da açık ya da kapalı olduklarına bakılmaksızın numaralandırılır.
• Algılayıcılar (sensörler) B1, B2, B3 şeklinde numaralandırılır.
• Enerji hatları, soldan sağa doğru sırayla numaralandırılır.
• Karmaşık sistemlerde röle ya da kontaktörün alt tarafına, bu elemanların hangi enerji hatlarında kontağa sahip oldukları bir liste ile belirtilir.
• Valf bobinleri y1 , y2 , y3 şeklinde numaralandırılır.