Elektrik direklerinde travers ve konsollar

TRAVERS VE KONSOLLAR

3.1. Traversler

3.1.1. Travers Tanımı

Enerji nakil hatlarındaki iletkenlerin demir veya beton direkler üzerindeki emniyetli geçişini ve taşınmasını sağlar. İzolatörlerin de direklere tutturulabilmesi traversler aracılığı ile sağlanır. Traversler iki taraflı olup direklerde kullanılacak travers sayısı ve şekilleri kullanılacak iletken sayısına, gerilme kuvvetine, ağırlıklarına, izolatör ve direk tipine bağlı olarak değişir.

3.1.2. Travers Çeşitleri ve Özellikleri

Traversler genel olarak iki şekilde yapılır. Bunlar beton ve demir traverslerdir. Beton traversler vibre beton (VBA), demir traversler ise putrel demirden yapılmaktadır. Travers çeşitleri ise taşıyıcı, durdurucu ve nihayet traversleridir. (6,5U profilden yapılmaktadır) t-65, t-75,t-80 gibi isimler almaktadır.

3.1.2.1. Demir Direk Traversleri

AG-OG ve YG traversleri olmak üzere üç değişik tipte olanları vardır.

AG traversleri 60 cm boyunda (6,5U veya 50?50?5) profillerinden yapılan taşıyıcı demir traversler 130°kadar olan köşelerde 130°’den küçük köşelerde ise 80 cm boyunda (6,5U veya 50?50?5) demir traversler kullanılmaktadır.

Durdurucu demir traversler 130°’ye kadar olan köşelerde 60 cm boyunda ve 2?6,5U profilinden ya da 2?(60?60?6) lık profilden 130°den küçük açılarda ise 80 cm boyunda 2?6,5U ya da 2?(60?60?6) lık demir traversler vardır.

OG traversleri ise 180°-130°arasında taşıyıcı tip olup 6,5U profilinden 130°90°arasında durdurucu tip olup 2×6,5U profilinden yapılmaktadır.

YG ise çeşitli tip ve boyda yapılmaktadır.2 m’den başlayan boyları direk boyuna ve taşınan enerjinin kV cinsinden büyüklüğüne göre değişmektedir. Şekil 3.1’de çeşitli tipte demir traversler görülmektedir.

3.1.2.2. Beton Direk Traversleri

AG ve OG’de kullanılan vibre beton traversler hazırlanan demir iskeletin kalıplar içine konması ve üzerine dökülen beton harcın vibrasyon suretiyle kalıbın her tarafına homojen olarak dağılması ile elde edilir. Standart travers boyları 2,00 m-2,20 m-2,40 m şeklinde 20’şer cm artarak elde edilir. Traversin direğe monte edildiği yerdeki direk genişliğine göre çeşitli D çaplarında kalıplar yapılmıştır. Resim 3.1’de çeşitli beton traversler görülmektedir.

3.1.3. Travers Tutturma Gereçleri

Traversi direğe monte ederken kullanılacak malzemeler şunlardır.

• Gergi takımı
• Topraklama somunu, saplama cıvataları, anahtarlar
• Travers kelepçesi, beton travers için takoz
• Şakül ve su terazisi

3.1.4. Travers Tutturma Montajı

3.1.4.1. Travers Montaj İşlem Sırası

• Direk dikilmeden travers montajları yapılacaktır.
• Projede belirtilen aralıklarda montaj yapılacak ve sonra dondurulacaktır.
• Travers iç yüzeyleri (beton ise) pürüzlendirilecektir.
• Dondurma işlemi en son yapılacaktır (betonlama)Üzerleri daha sonra çamurla kaplanacaktır.
• Betonu dökülmüş veya çatlamış traversler değiştirilecek, beton ile sıvanmayacaktır.

Şekil 3.2’de çeşitli ebatlarda beton traversler görülmektedir.

3.1.4.2. Travers Montajında Dikkat Edilecek Hususlar

• Travers montajı direk dikilmeden önce yapılmalıdır.
  • Betonlama işi akşamüstü yapılmalıdır. Taze betonların üstü çamurla
  • kaplanmalıdır.
  • Direk tepesine konsolun monte edilmesi halinde asimetrik ağırlık nedeniyle
  • esnemenin önüne geçmek için konsol ucu bir miktar kaldırılmalıdır.
• Direk ile travers arasındaki topraklama direk montajından önce yapılmalıdır.
• Betonu dökülmüş ve çatlamış traversler değiştirilmelidir.

3.2. Konsollar

3.2.1. Tanımı

Konsollar aynı traversler gibi iletkenleri taşımaya yarayan ve izolatörleri direklere tutturmaya yarayan tek taraflı taşıma parçasıdır. Demir ve betondan olmak üzere iki farklı malzemeden yapılır. Konsol elemanlarına yatay Z ve G kuvvetlerinden ve dikey Y kuvvetlerinden yük gelir. Z kuvveti hat yönünde direğe gelen kuvvet olup iletkenin gerilmesi ile oluşan cer kuvveti etkisidir. Konsollar ve direkler hava hattı iletkeninin herhangi bir sebeple kopması varsayımına göre yapılır. G kuvveti hat istikametine dik olarak gelen kuvvet olup daha çok rüzgâr kuvvetinin oluşturduğu kuvvettir. Y kuvveti direkten ve dolayısıyla konsoldan aşağıya doğru iletkenin kendisi ve üzerinde oluşabilecek buz yükü ağırlığının etkisiyle oluşabilecek kuvvettir.

Konsollar yapılırken bu kuvvetin etkisi dikkate alınmalıdır. Konsolların yapısı veya sayısı iletkenlerin tertip edilişşekline, direğin taşıyıcı, durdurucu, köşede durdurucu, nihayet, branşman veya tevzi direği oluşuna göre değişir.

Beton direklerde maksimum direkler arası açıklığa göre boyuna, ağırlığına, yatay ve dikey kuvvetlere göre çeşitli tipte konsollar kullanılır. Şekil 3.3’te değişik tipteki konsollar görülmektedir.

3.2.2. Çeşitleri

Konsolların da üç farklı tipi mevcuttur. Bunlar taşıyıcı,nihayet ve köşe konsollarıdır. Taşıyıcı tiplerinin boyu 80 cm, açısı 122°’dir. Nihayet konsolunun boyu 100cm ve açısı 122°’dir. Köşe konsolunun boyu 110 cm, açısı 85°’tir. Resim 3.2’de çeşitli tipte demir konsollar görülmektedir.

3.2.3. Konsol Tutturma Gereçleri

• Gergi takımı
• Topraklama somunu, saplama cıvataları, anahtarlar
• Konsol kelepçesi, beton konsol için takoz
• Şakül ve su terazisi

3.2.4. Konsol Montajı

3.2.4.1. Montaj İşlem Sırası

• Direk dikilmeden konsol montajları yapılacaktır.
• Projede belirtilen aralıklarda montaj yapılacak ve sonra dondurulacaktır.
• Konsol iç yüzeyleri (beton ise) pürüzlendirilecektir.
• Dondurma işlemi en son yapılacaktır (betonlama)Üzerleri daha sonra çamurla kaplanacaktır.

• Betonu dökülmüş veya çatlamış konsollar değiştirilecek beton ile sıvanmayacaktır.

3.2.4.2. Montajda Dikkat Edilecek Hususlar

• Konsol montajı direk dikilmeden önce yapılmalıdır.
• Betonlama işi akşam üstü yapılmalıdır. Taze betonların üstü çamurla kaplanmalıdır.
• Direk tepesine konsolun monte edilmesi halinde asimetrik ağırlık nedeniyle esnemenin önüne geçmek için konsol ucu bir miktar kaldırılmalıdır.
• Direk ile konsol arasındaki topraklama direk montajından önce yapılmalıdır.
• Betonu dökülmüş ve çatlamış konsollar değiştirilmelidir.

Tablo 3.2: Buz yükü bölgelerine göre travers seçimi (3. ve 4. bölge)

3.3. Travers Konsol Topraklaması

Travers ve konsollar montaj sırasında direğin üst ucundaki topraklama somununa atlama iletkeni ile monte edilir. Direğin içindeki topraklama şeridi alt ucundaki topraklama somunu ile bağlanarak irtibatlandırılmış olur. Direk dikildikten sonra topraklama somunu, topraklama iletkeni ile topraklama levhasına bağlanarak topraklama yapılmış olur.

3.4 Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği

Madde 44-a) Hava hatlarında iletkenler arasında alınması gerekli en küçük uzaklıklar aşağıdaki gibi hesaplanacaktır:

1) Malzeme, kesit, salgı ve anma gerilimleri aynı olan, aynı ya da farklı yatay yüzeylerde bulunan iletkenler arasındaki en küçük (D) uzaklığı aşağıdaki formüle göre hesaplanacaktır.

D= k. (Fmak + 1)üssü1/2 + (U/150)

Burada;

D: Direk üzerinde iletkenler arasındaki uzaklık (m)

k: Bir katsayı olup bu katsayı alçak gerilimde 0,35 yüksek gerilimde 0,50

alınacaktır.

Fmak: Hesaplanan direğin en büyük açıklığına ilişkin en büyük salgı (m)

l: Taşıyıcı zincir izolatörün uzunluğu (m) (Mesnet izolatöründe 1=0 alınacaktır.)

U: Hattın fazlar arasıanma gerilimi (kV)

2) Bir direk üzerinde birden fazla sistem bulunursa ve bunlarda malzeme, kesit, salgı ve anma gerilimleri farklı ise, bu iletkenler arasında alınacak en küçük “D” uzaklığı, her devrenin kendi salgı ve gerilimlerinin madde 44-a/1'de verilen formülde yerine konması ile bulunacak değerlerden en büyüğüne eşit olacaktır.

b) Konsol ve travers boyları ile bunlar arasındaki uzaklıklar madde 44-a/1 ya da a/2'deki gibi hesaplanmakla birlikte ayrıca aşağıda belirtildiği gibi çizilecek iletken salınım diyagramlarına (Şekil-8'e bakınız.) göre gerilim altındaki iletkenler arasındaki uzaklığın (U/150) m’den daha az olmadığı doğrulanacaktır. Bu uzaklık 0,20 m’den az olamaz.

Bu salınım diyagramları, +5Cø ve %70 rüzgâr yükü ile bölgenin en büyük sıcaklığında ve %42 rüzgâr yükünde çizilecektir.

İletken salınım kontrolünde en büyük sapma açısı (alfa), 50ø’ye kadar (alfa)/4, 50ø62ø30'a kadar 12ø30' sabit ve 62ø30'dan büyük sapma açılarında ise iletken salınımları arasında (alfa)/5'e kadar bir açısal kayma varsayılarak gerekli doğrulamalar yapılacaktır.

Bu madde yalnızca yüksek gerilimli büyük aralıklı hatlara uygulanır.

c) Yukarıda hesaplanan konsol ve travers boyları ile bunlar arasındaki uzaklıklar ayrıca kamçılanma kontrolü yapılarak doğrulanacaktır.

Bir direkte birbirinin üstünde bulunan iletkenlerden, alttaki iletkenin üzerindeki buz yükünün birdenbire düşmesinden sonra, alttaki iletkenin düşey düzlemde bir sıçrama yapacağı varsayılarak sıçramadan sonra üstteki buzlu iletkene uzaklığı (U/150) m’den az olmayacaktır. Bu uzaklık 0,20 m’den az olamaz.

Bu madde yalnızca yüksek gerilimli büyük aralıklı hatlara uygulanır.

d) Aynı direk üzerinde bulunan yüksek ve alçak gerilimli iletkenlerin bağlantı noktaları arasındaki düşey uzaklık en az 1,5 m olacaktır.

e) Alçak gerilimli küçük aralıklı hatlarda iletkenler arasındaki uzaklık 0,40 m den az olmayacaktır.

Bu uzaklıklar aşağıdaki durumlarda küçültülebilir:

-Gerilimleri birbirine eşit olan aynı faz iletkenlerinde,

-İletkenlerin birbirine değmemesi için gerekli güvenlik önlemleri alınmış olan hatlarda

f) Hat iletkenleriyle topraklanmış metal bölümler arasındaki uzaklık en az (U/150 + 0,05) m olacaktır. Bu uzaklık yüksek gerilimli hava hatlarında 0,20 m’den, alçak gerilimli hava hatlarında da 0,05 m’den az olamaz.

U: Fazlar arası anma gerilimidir (kV).

g) Toprak iletkeni ile faz iletkenleri arasındaki uzaklık, toprak iletkeninin faz iletkenlerini yıldırıma karşı maksimum 300’lik açı altında koruyabileceği biçimde hesaplanacaktır.

h) İletkenlerin 46’ncı maddeye göre hesaplanan en büyük salgılı durumda üzerinden geçtikleri yer ve cisimlere olan en küçük düşey uzaklıkları verilmiştir.

i) Hava hattı iletkenleri ile yanından geçtikleri yapıların en çıkıntılı bölümleri arasında, en büyük salınım konumunda en az Tablo 3.3’de verilen yatay uzaklık bulunmalıdır.

k) Yüksek gerilim hatları, hatlara rastgele dokunmayı önleyecek önlemler alınmak koşulu ile elektrik işletme yapılarına tespit edilebilir.

l) Yapıların yanından geçen ya da tespit edilmiş bulunan alçak gerilim hatları herhangi bir aygıt kullanmaksızın rastgele dokunulmayacak biçimde tesis edilmelidir.

m) Elektrik kuvvetli akım tesislerinin civarlarındaki diğer tesislere olan yaklaşım mesafeleri çizelge-6'da verilmiştir.

n) İletken çekimini ve hat güvenliğini bozan bütün ağaçlar budanmalı ya da kesilmelidir. Meyve ağaçlarının kesiminden olabildiğince kaçınılmalıdır.

Hat iletkenlerinin en büyük salınım konumunda ağaçlara olan en küçük yatay uzaklıkları çizelge-7'de verilmiştir.

3.5. Topraklamalar Yönetmeliği

Madde 57) Hava hatlarının topraklamasında Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği hükümleri uygulanır.

Yüksek gerilim havai hatlarında direklerin tek tek topraklanması halinde, söz konusu yönetmelikte belirtilen toprak geçiş direnci elde edilemediği takdirde toprak geçiş direncinin bu değerde olmasını sağlayacak önlemler alınmalıdır.